In 1744 werd Ieper belegerd door de Fransen. Die maakten deze mooie kaart als aandenken van het gebeuren. De kaart is niet noordelijk, maar zuidelijk geöriënteerd. De toen reeds druk bewoonde wijk ‘Verlorenhoek’ wordt hier aangeduid met ‘le Coin perdu’. Tussen de Verlorenhoek en de Potyze stonden toen enkele Franse eenheden opgesteld (aangeduid met de letters M en L). Aan het kruispunt van de Potyze blijken in die tijd nog geen huizen te staan.
Ten noordoosten van het kruispunt van de Potyze lag er tot 1914 een uitgebreid en prachtig kasteelpark. Tegen de Zonnebeekseweg stond kasteel Sint-Jan en iets verder in het park het kasteel Cruypendaerde. Tijdens de Eerste Wereldoorlog deden de kasteelruïnes onder meer dienst als verbandposten. Dat verklaart de aanwezigheid en de naam van de Britse militaire begraafplaatsen die er zich nu bevinden: ‘Potyze Chateau Lawn and Grounds Cemetery’ en ‘Potyze Chateau Wood Cemetery’.
Het kasteel Cruypendaerde was het oudste van de twee kastelen van de Potyze. Zij kreeg haar naam van de oude naam van de wijk, die pas op het einde van de 19de eeuw ‘Potyze’ werd genoemd. Het kasteel, dat dateerde uit het begin van de 19de eeuw, was ooit bezit van de Ieperse burgemeester Henri Carton. Later kwam het in bezit van de familie Merghelynck en dan meer bepaald arrondissementscommissaris Ferdinand Merghelynck, en zijn zonen Leopold en Robert.
De naam Merghelynck is nauw verbonden met de wijken Potyze, Verlorenhoek en Pauwtjeshoek. Deze familie bewoonde niet alleen het kasteel hier, maar bezat ook de meeste gronden én verschafte heel wat bewoners werk in hun uitgebreide domein. De Merghelyncks speelden ook een vrij opvallende rol in de vroegste kermissen op de Potyze. Ze nodigde het publiek ook elk jaar uit voor een bezoekje aan het kasteel.
De Potyze was altijd al strategisch gelegen: op twee kilometer van het stadscentrum, waar een drukke toegangsweg doorsneden wordt door een belangrijke verbindingsweg. Tijdens de Eerste Wereldoorlog verhoogde dit belang door de dichte nabijheid van het front. Er werden onder meer verbandposten ingericht (in het kasteel Sint-Jan) en waarnemingsposten (in kasteel Cruypendaerde en het nog bestaande Hussar Farm langs de Kruiskalsijdestraat). Aan het kruispunt bevond zich in de winter van 1917 en op het einde van de oorlog een Brits legerkamp.
De naam Potyze voor deze wijk is nog maar in voege sinds de 19de eeuw, toen hier een café stond met die naam. Daarvoor heette het gebied Potyze-Pauwtjeshoek nog ‘Cruypendaerde’. Een potyze is een vat in aardewerk met lange, wijde balg en een smalle hals waarin onder meer tabak in bewaard werd. Na de Eerste Wereldoorlog verzaakten de Merghelyncks aan de wederopbouw van hun kastelen aan de Potyze. De gronden langs de Zonnebeekseweg werden verkaveld en ook het wijkschooltje, opgericht in 1905, kwam terug. Deze foto uit 1937 biedt ons een zicht vanaf het kruispunt in de richting van Zonnebeke. Let op de smidse links, te herkennen aan de drinkbak voor de paarden.
In tegenstelling tot de kastelen, werd de voormalige kasteelhoeve aan de Potyze wel heropgebouwd. Aan de toenmalige eigenaars, de familie Merghelynck, herinnert een muursteen met het wapenschild in de linkervoorgevel. De eigendommen van de Merghelyncks waren ook herkenbaar aan de blauw-gele kleuren waarin de luiken werden geschilderd. Vroeger vond de Potyzekermis plaats in de nabijheid van deze hoeve Deceuninck.
Waar het Ieperse grondgebied tegen dat van Zonnebeke aanleunt, ligt de ‘Verlorenhoek’. De wijk bestond zeker al in de eerste helft van de 18de eeuw. De naam verwijst naar de relatieve afstand, en dus afzondering, van het gehucht, niet alleen ten opzichte van de stad, maar ook ten opzichte van de omliggende dorpen. Lange tijd was er ook een café met dezelfde naam. Van 1915 tot 1917 lag de Verlorenhoek aan de Duitse zijde van het front. De loopgraven doorsneden er het gehucht. Daarvan getuigen tal van Duitse foto’s en postkaarten.
De villa ‘Ter Camere’ werd in de jaren 1920 gebouwd voor Pierre Merghelynck, de laatste mannelijke erfgenaam van de Merghelyncks. Die stierf echter in 1929 vóór zijn vader Robert (+1950). Tot 1940 bleef de familie occasioneel de villa gebruiken. Later en tot vrij recent werd het uitgebaat als een gasthof. De naam Ter Camere verwijst naar de heerlijkheid ‘van den Camere’ die hier veel grond bezat.
De Lamezardekapel werd in de 18de eeuw gebouwd in de wijk ‘Pauwtjeshoek’. Naar verluidt was de aanleiding voor de oprichting van de kapel een moord die er was gepleegd. De vreemde naam is allicht een verbastering van mansardekapel omdat de oorspronkelijke kapel een mansardedak had. Op zondag 15 november 1925 werd de heropgerichte Lamezardekapel ingewijd.
Net zoals bij de Potyze, dankt de wijk ‘Het Pauwtje’ haar naam aan de gelijknamige herberg die er al in 1585 was. In vroegere tijden bevond zich op de Pauwtjeshoek de kruisboogschuttersgilde Sint-Joris. Die waren hier gehuisvest, omdat een gemeentelijke keure het schieten met een kruisboog binnen de stad verbood. Ook later, zoals te zien op deze foto uit de jaren 1960, organiseerde café de la Mezarde “schietingen”.
